«Einsemdi er søt så lenge vegen attende til dei hine er open», skriv lyrikaren Olav H. Hauge (1908–1994). Fint og klokt og rett, ikkje sant?
Eg har tenkt det mange gonger når eg sit på hytta mi og veit at eg skal heim i morgon. Heim fordi fridagane er over og jobben med gode kollegaer ventar. Eller heim fordi nokon har invitert meg på middag – eller eg sjølv har invitert folk heim til meg.
Eg pakkar tinga mine, støvsugar akkurat nok til at det ser greitt ut til neste gong eg skal opp, tømmer kjøleskapet, så dreg eg, takksam for roen og tida for meg sjølv der oppe i skogen kor hytta mi ligg, takksam fordi eg har noko og nokon å dra heim til. Eg møter dei, får ein klem, nokon som seier dei er glad for at eg kom, glad i meg.
Det er ei lukke dette å kunne dra bort – og samstundes ha noko å komme tilbake til.
Når vi kjenner oss ekskluderte
Denne teksten skal ikkje handle om den «søte einsemdi». Den skal handle om einsemda som er det motsette av søt. Den skal handle om einsemda som er bitter, ja nærare beisk.
Eg trur ikkje Hauge kunne ha skrive om den søte einsemda om han ikkje visste om det motsette. Korleis einsemda kan vere som ei rotte som grev og grafsar til du kjenner deg tom og matt.
Korleis einsemda gjer noko med orienteringsevna di, snevrar den inn liksom, så det blir vanskeleg å sjå vegen framfor deg. Korleis einsemda tek frå deg det vesle motet du hadde til å gå der menneska er. Korleis einsemda mest får deg til å ønske ein ting, nemleg legge deg under dyna og la søvnen ta deg bort frå det som svir slik innvendig.
Kva er det som gjer at vi kjenner oss einsame? Eg høyrte ein gong ei forklaring på dette som var sagt for at barn skulle forstå, men som vart så tydeleg for meg, kanskje nettopp fordi det var enkelt forklart.
Einsemda rammar når vi kjenner oss ekskluderte frå eit fellesskap, sa ho. Om du kjenner deg mobba. Om du har flykta frå eit land der det ikkje lenger er trygt å bu. Om den du elskar går frå deg fordi sjukdom og død rammar – eller fordi det kjem nye som lettare lar seg elske enn deg. Når økonomien er så stram at du ikkje ser noko løysing slik at du lar vere å svare på invitasjonen, lar vere å komme på fredagspilsen, lar vere å gå på julebordet.
I gode og vonde dagar
Ein gong, på ein ferie eg var på, sat eg og såg på menneska rundt meg. Etter at eg berre vart meg, vart eg så oppteken av å betrakte dei andre, dei som var par. Eg sat og såg på menneska som var to. Eg kjente at eg sakna så sårt, at eg var misunneleg på det dei hadde, som eg hadde mista. Eg kjente meg einsam fordi alle dei andre var to.
Litt bortanfor meg sat eit par, litt eldre enn meg. Dei sat i kvar sin stol med eit bord mellom seg. Eg la først ikkje merke til ansikta deira, eg registrerte berre at dei òg var eit par. Eg såg litt nærare på dei, på ansikta deira. Det såg ikkje ut som om kvinna hadde det bra.
Ville ho helst vil vere ein annan stad enn der ho var?
Ho såg ut i lufta, i ei anna retning enn han som eg trur var mannen hennar. Han stirra ut i lufta, han og, som om ho ikkje var der.
Kva var det eg såg i ansikta deira? Eg trur det var einsemd eg såg.
Og då tenkte eg at einsemd ikkje berre er når ein er åleine. Ja, sjølv om ein står midt i ein flokk av menneske, så kan ein likevel kjenne at ein ikkje høyrer til. Sjølv saman med den du har lova å leve livet ditt saman med, i gode og vonde dagar, sjølv då kan einsemda ramme deg.
Ta av den spisse brodden
Det er ikkje så lett å fortelje at ein kjenner seg einsam. For kjensla av einsemd er ikkje den som står øvst om ein lagar ei liste. Øvst oppe trur eg kjensla av glede og lukke, kjensla av meistring, kjensla av innfridd forventning er. Dette er sterke, gode kjensler som er enkle for andre å ta i mot.
Kjensla av å vere åleine, kjensla av einsemd, den skapar ikkje begeistring hos den du fortel det til. Den skapar alvorlege ansikt, medkjensle og gode råd.
Snille deg, så skal du likevel fortelje til nokon om det er slik du kjenner det, om du kjenner deg einsam.
For ved å fortelje det, så har du tatt den spisse brodden av det som trugar med å dra deg nedover og nedover. Å fortelje det til nokon skubbar i gang den vesle kimen av håp, håp om endring til noko betre, forstår du?
Einsemd kjenner vi alle på innimellom. Det er ikkje farleg. Men om einsemda får vekse og gro i stilla inni deg, utan at nokon veit, då kan depresjonen lure bak neste sving. Den tunge, mørke depresjonen, den er ikkje bra for deg, den gjer deg ikkje godt, den ønsker eg ikkje for deg. Så fortel du, korleis du har det.
Dei første setningane kan kjennes tunge å få sagt, gje likevel ikkje opp. For etter kvart som orda får tale og bodskapen får komme fram, då kan det hende du finn nøklar som opnar dører du ikkje trudde fantes. Det er verdt å prøve, trur du ikkje?
Artikkelforfattaren Ranveig Lovise Bungum har óg skrive denne artikkelen om glede: «Å vakne med eit smil om munnen».