Ein av dei eigenskapane ved mannen min eg set mest pris på, er evna hans til å snu ting på hovudet og sjå humoren i det meste. Den evna har tydelegvis også funnest i tidlegare slektsledd, for han har blant anna fortalt om korleis besteforeldra hans takla at bestefaren på sine eldre dagar byrja gløyme ord. Når bestefaren stotra og leita etter ord, kom den infame, vesle runde kona hans med hjelpande forslag. Det var berre det at dei orda ho så utspekulert foreslo, var heilt på jordet, og absolutt ikkje hadde noko med ordet han leita etter, å gjera. Effekten av det heile vart iblant at begge to vart sitjande og le så tårene trilla.

Psykologiske studiar tyder på at sans for humor er ein fin ting å ha når ein leitar etter ein partnar i livet. Menn vil ha kvinner som ler av vitsane deira, og kvinner vil ha menn som får dei til å le. Det er grunnregelen. Ein ekstra bonus, men ikkje like viktig, er det visst for mannen om kvinna også klarer å produsere noko morosamt sjølv, og for kvinnene om mannen er i stand til å le av vitsane ho prøver seg med (Hone & Hurwitz, 2015).

Eg har i store delar av livet vore velsigna med menneske rundt meg som har hatt evne til å produsere humor, noko eg har hatt umåteleg stor glede av. I tillegg har nokre av dei meistra kunsten å kunne le hjarteleg av seg sjølv. Nyleg var eg i rund åremålsfeiring til ei slik barndomsveninne – ei som var eit tidleg førebilete for meg innan humorfeltet.

Kunsten å ikkje sjå på tastaturet

Eitt minne som for alltid vil vera brent inn hjå meg, er då ho og eg det fyrste året på vidaregåande skule skulle lære å skrive på maskin. Vi skulle drille inn touch-metoden på gammaldagse skrivemaskinar, slike maskinar der det var nærast umogeleg (eller i alle fall veldig tungvint) å rette feil som oppstod. Veninna mi og eg sat ved sidan av kvarandre og skreiv i veg. Kunsten var å ikkje sjå ned på tastaturet; fingrane skulle sjølve finne vegen til dei rette bokstavane. Eg kjende meg relativt trygg, for eg hadde vore så umedvite føresjåande at eg hadde valt skrivemaskinkurs som valfag siste året på ungdomsskulen. Så eg sat og hadde det relativt komfortabelt, medan veninna mi for fyrste gong skulle prøve på dette.

Du kan tenkje deg korleis det gjekk. Det måtte jo bli bommar og trykkfeil. Eg lo! Eg lo så eg låg over skrivemaskinen min. Ho, ulykkelege menneske, hadde valt å bli veninne med meg, berar av ein fullt utvikla ekstremvariant av trykkfeilhumor. Eg rett og slett elskar trykkfeil, og eg har ofte vore nøydd til å ta meg kraftig saman for ikkje å fornærme uskuldige dyslektikarvener. (Ordrettefunksjonen i moderne tekstbehandlingsprogram har såleis snytt meg for mykje moro, men på den andre sida finst det også ljospunkt: Ordforslaga på mobiltelefonane har gitt meg hysterisk morosame stunder. Og forskarar som påstår at vi ikkje ler når vi er åleine, har ikkje sett meg når mobilen har slått til med blinkskota sine. Med fare for å avsløre kor banal trykkfeilhumoren min er, var eitt av dei beste døma at den no antikvariske Siemens-mobilen min insisterte på å kalle bikkja til ein kollega for, ikkje Siggen, som var namnet, men Piggdo. Eit standard norsk ord, ifølgje Siemens.)

Heldigvis for meg var ikkje barndomsveninna mi plaga av dysleksi (ein diagnose som dessutan og dessverre enno var ukjend, i alle fall på våre trakter), sjølv om skrivemaskinkurset sterkt kunne tyde på det. Heldigvis for meg var ho også ein person med utprega evne til å le av seg sjølv. Så når eg lo uhemma av hennar trykkfeil, lo ho like hjarteleg. Aller mest lo vi den gongen begge hendene hennar hadde lagt seg ein etasje for høgt på tastaturet.

Og kva gjorde ikkje den same veninna då eg fylte år, kort tid etter at skrivemaskinkurset var over? Eg fekk eit slags diplom der ho hadde limt på utklipp av dei mest legendariske trykkfeilprodukta sine frå kurset! Eg var vilt begeistra og hadde den på veggen i årevis!

Meir eit uhell enn ein tragedie

Ifølgje humorforskar Paul McGhee (2010) er det å kunne le av seg sjølv ei avansert form for humor, som kan lærast når ein har gått dei andre grunntrinna i humorutviklinga. Ursula Beerman og Willibald Ruch (2011) ville likevel teste empirisk om det faktisk er mogeleg å le hjarteleg og ekte av seg sjølv. Dei fann at det var det, i alle fall for ein del av deltakarane i studien. Dei som hadde lettast for å le av seg sjølve, var dei som vanlegvis hadde eit ljost sinn og generelt var litt leikne av seg.

Både når det gjeld mannen min sine besteforeldre og skrivemaskinkurset med veninna mi, vart latteren utløyst av hendingar som kunne vore vurderte som negative. Spørsmålet er då kva som skal til for at vi skal synast at ting som går gale, blir morosamt. Peter McGraw (McGraw et al., 2012) meiner svaret har å gjera med om hendinga føregår nær oss eller på avstand, kombinert med kor alvorleg hendinga er – om den best kan skildrast som ein tragedie eller som eit uhell. Forskarane konkluderte med at for at vi skal sjå det humoristiske i store tragiske hendingar, må vi ha god avstand til dei, både sosialt og i tid og rom. I tillegg må det vera ein viss psykologisk distanse, det vil seia at det er vanskeleg å tenkje seg at vi sjølve kunne hamna i det same uføret.

For å kunne oppleve den godlynte, hjartelege humoren i det som skjer tett innpå oss, hjå til dømes ein ektefelle eller ei veninne (eg gjettar på også hjå oss sjølve), må vi vurdere hendinga meir som eit uhell enn som ein tragedie. Det å ikkje finne ordet ein leitar etter eller å skrive så trykkfeila sprutar kan då til tider passe godt inn i det biletet. Kunsten for oss som helst ler av andre, er å klare å føreseie om det vi ler av, faktisk vil bli vurdert som eit uhell også av den som er ute for det. Viss ikkje, er kanskje kunsten å koma seg på trygg avstand før det er for seint!

Kjelder

Beermann, U. & Ruch, W. (2011). Can people really «laugh at themselves»? – Experimental and collelational evidence. Emotion, 11, 492–501. doi: 10.1037/a0023444.

Hone, L. S. E. & Hurwitz, W. (2015). Sex differences in preferences for humor: A replication, modification, and extension. Evolutionary Psychology, 13, 167–181. doi: 10.1177/147470491501300110.

McGhee, P. (2010). Humor as survival training for a stressed-out world. The 7 humor habits program. Bloomington, IN: AuthorHouse.

McGraw, A. P., Warren, C., Williams, L. E. & Leonard, B. (2012). Too close for comfort, or too far to care? Finding humor in distant tragedies and close mishaps. Psychological Science, 23, 1215–1223. doi: 10.1177/0956797612443831.