I naturen ruver fjellene – i hjemmet bagatellene.

– Biskop Eivind Berggrav

Samliv – og derfor også parterapi – handlar ofte om bagatellar. Det vil seie tilsynelatande uskuldige, kvardagslege hendingar som ein av dei to i paret prøver å overtyde den andre om er ein bagatell. Neste steg er at den som blir prøvd overtydd, går i fistel. Eg kan ikkje minnast at nokon, uansett kor fantastiske kommunikasjonsevner personen elles har hatt, i ein slik augneblink har klart å overtyde partnaren med hjelp av rasjonelle argument (og definitivt aller minst med replikken: Slapp av! Du hissar deg opp over ein bagatell!). Etter femten år i parbransjen har eg rett og slett kapitulert og innsett at ein bagatell aldri berre er ein bagatell, om ikkje begge er samde om det. Eg har faktisk kome dit no, at eg trur eitt av dei beste kriteria på at ein parterapi har vore vellykka, er at bagatellar berre er bagatellar att.

Men la oss starte med byrjinga: Kva er eigentleg ein bagatell? Store norske leksikon fortel at ordet kjem frå fransk. Norske synonym er «småting» og «ubetydelighet». Typiske døme frå samlivet kan vera at når eit par er nyforelska, er det å gløyme att paraplyen på bussen, slik at begge blir klissvåte av ei regnskur, ein typisk bagatell. Dei to kan til og med lage moro og ei god historie ut av bagatellen, slik at den veks til eit godt minne og eit innskot på kontoen i kjærleiksbanken. Eller det kan vera at den eine har litt uklar diksjon, alternativt litt dårleg timing av innspela sine, og den andre litt dårleg høyrsel på det eine øyra, alternativt litt variabel evne til å få med seg alt som skjer. I byrjinga gjentar iblant den fyrste partnaren kjærleg og med tydelegare uttale, og den andre takkar skjelmsk, og begge ler og blunkar til einannan.

Den vesle tua

Trass i slike gode opplevingar i starten av eit forhold: Om ikkje desse lovande para passar på – det vil seia at dei er merksame på å fortsetje å putte meir inn på kontoen i kjærleiksbanken enn det dei tar ut – vil kontoen hamne i minus. Paraplyen blir då beviset på at partnaren er ute av stand til å ta ansvar, og diksjons-/timings-/nedsett høyrsel-/merksemd-problemet blir til historia om den eine som alltid kritiserer og den andre som ikkje bryr seg. Det er på dette tidspunktet bagatellane verkeleg kjem til sin rett, ikkje minst fordi det då også gjerne blir så mange av dei.

Den vesle tua velter det store lasset. Og det tar litt tid å plukke opp att alt som trillar ut. Heldigvis er hjernen vår så genial at ein ikkje treng plukke opp absolutt kvar einaste liten ting som har ramla ut av lasset. Vi har ei evne til å kjede saman hendingar som liknar kvarandre, slik at om eit par får rydda grundig opp i éi hending som liknar mange andre, kan det iblant vera nok til at hjernen generaliserer den nye konklusjonen og skaper eit nytt prinsipp: Ja, denne partnaren er til å stole på! For bagatelldiskusjonar handlar eigentleg om tillit – å kunne stole på at den andre vil vårt beste – alternativt: At den andre representerer det motsette av det vi tidlegare har opplevd som det verste. For nokre av oss er det verste å ikkje vita om viktige andre er der eller vil forlata oss når vi treng dei som mest, for andre av oss er det verste å bli fortalt at vi er verdilause vesen som ikkje duger.

Det er når frykta vår for det verste er vekt, at råe dyr er gode, for å seia det litt sleivete. Då tar dei gamle dyrehjernane våre over med det dei er gode på – å trekkje lynraske verstefallskonklusjonar.  I slike augeblikk eksisterer det ikkje ledig hjernekapasitet til å tolke den andre i beste meining.

Eit ømt punkt

Det einaste som hjelper, akkurat der og då, er å roe ned den delen av hjernen som er ansvarleg for fryktreaksjonen. For par med lita trening i å koma seg over kneika til trygg kontakt, betyr det å ta absolutt pause frå temaet til kroppen har roa seg ned, og sidan, i ei trygg og roleg stund,  utforske det som skjedde, med stålfokus på å prøve å forstå den andre, utan å forsvare seg sjølv eller hamne i diskusjon. Det er for dei fleste svært vanskeleg, men blir heldigvis lettare med trening. Og det finst terapeutiske verktøy som kan hjelpe, både i sjølvhjelpsbøker og gratis på nettet (til dømes eit gratis kurshefte på heimesida bufferkurs.no). Den aller beste investeringa kan likevel nokre gonger vera å få ein god parterapeut med på laget ei stund.

For par med litt grunnlagstrening i å reparere skadar og gjenreise tillit, gjeld det å koma den panikkslagne partnaren i møte, gjerne med omsorgsfull fysisk kontakt og ord som: «Oj, eg ser du reagerer! Kva skjedde? Var det noko eg sa?» Og deretter lytte merksamt og empatisk til historia bak effekten av bagatellen.

Og det vedunderlege vi oppnår, når vi klarer dette, er at vi byggjer tillit og pluss på kontoen i den tidlegare nemnte banken. Det kan ta tid før vi merker effektane, særleg om minuset på kontoen har vore stort. Nokre gonger blir det ufortent stort av ein isolert bagatell, fordi bagatellen råka eit gammalt, men skikkeleg ømt punkt. Ved å behandle dette ømme punktet omsorgsfullt, vil paret ikkje berre løyse ei konflikt, men som biverknad også oppnå betre kjennskap til kvarandre, meir respekt og betre dialogar om både dette og andre tema vidare. Då har dei i tillegg til å handtere ei stor utfordring, styrkt grunnmuren til eit godt og trygt forhold der bagatellar kan få lov å vera det dei språkleg var meint som. Småting. Ubetydelege.