Eg er litt misunneleg på Språkrådet. Språkrådet får lov til å boltre seg i nye ord og til og med utpeike det beste av dei kvart år. Eitt av årets nyord i 2013 var «sakte-TV». Kårfolket mitt (det vil seie dei godt vaksne foreldra mine) i Telemark storkosar seg kvar gong NRK sender sakte-TV. Då sit dei og ser og ser, og kommenterer inniblant. Og dei er ikkje plaga med misunning, minst av alt misunning på Språkrådet. Kårfolket har nemleg uendeleg mange gammalord dei kosar seg med, som dei puttar inn i setningar til glede for kvarandre, og til forvirring for dei fleste andre!

Om nokon skulle ha kåra årets gammalord der i garden i fjor, er eg temmeleg sikker på at «fubellføre» ville nådd høgt opp. Klimaendringane har nemleg leidd til at det store, flate tunet, som før om vintrane var dekt av snø (flata berre broten av ei presisjonsbrøytt rundkøyring), dei siste åra oftare og oftare har likna ein skeisebane. Og då blir det fubellføre (fubell = rompeball, for dei som lurte). Eller som dei gamle også ville ha sagt, om dei skulle forklart korleis det er når det er fubellføre: Då er det flott (uttalast med o, som i god, og betyr glatt)!

Ein relasjonell invitasjon

Meir enn ein gong har det slått meg at sjølve leiken med språket er viktigare enn innhaldet i det dei pratar om, når dei to byrjar på denne måten. Eg kan ikkje unngå å få med meg korleis dei deler ei pitrande fryd over å kunne grave fram uttrykk som relativt få nolevande menneske forstår: Ord som garpetapp (= drøvel), muldrur (= smular) og håmmårsbøtein (= musklane på baksida av låret) kling då over kjøkenbordet, følgde av ertande blikk og krysningar av fnis og fnys. Ein kan seia mykje om ulemper ved å finne seg ektefelle ein er i slekt med, og som kjem frå grannelaget, men om ein fyrst ser potensialet i dei felles referansane, kan ein tydelegvis ha utruleg mykje moro også.

Ein av dei store forskarheltane mine er amerikansk og heiter John Gottman (fødd 1942). Han har studert par i over førti år, til saman over 3500 par. Han fann at eitt av fellestrekka ved dei para som heldt saman i varige samliv og treivst med det, var at dei såg meining med parforholdet sitt ut over berre det å trivast i selskap med kvarandre. Meininga kunne skapast av så mangt: felles livsprosjekt eller felles verdiar, ulike personlegdomar som utfyller kvarandre, ei spesiell parhistorie og så vidare. Om eg skal driste meg til å analysere samlivet til kårfolket, held eg ein knapp på at desse felles språklege identitetsmarkørane har vore med på å lage den meiningsveven dei har laga seg som par. Og eg tør gjette på at desse uhøgtidelege dialogane har vore med på å byggje ein positiv saldo i det Gottman kallar kontoen i kjærleiksbanken.

Gottman hevdar nemleg at dei bitte små elementa av kvardagen, der vi vender oss til den andre og får – eller ikkje får – respons, fungerer som innskot eller uttak av kontoen i kjærleiksbanken. Slik sett er all kommunikasjon (språkleg eller ikkje-språkleg) vi produserer i nærleiken av partnaren, på eitt plan invitasjonar til emosjonell kontakt. Til dømes om eg peikar ut vindauget og seier til mannen min at «Det var ein fin regnboge!», er det på eitt plan saksinformasjon, og på eit anna plan ein relasjonell invitasjon.

Ein positiv saldo

Viss mannen min seier noko relativt hyggeleg til svar, eller til og med om han ikkje seier noko, men berre ser den vegen eg peiker, er det døme på imøtekomande svar på invitasjonen min. Ikkje fyrst og fremst fordi han gjer som eg seier, men fordi han svarar på ein måte som fortel meg at han liker at eg tar kontakt. Om han ikkje hadde hatt tid til å sjå ut, kunne han ha svara imøtekomande ved å seie at «Eg kan ikkje, eg er i ferd med å få eit gjennombrot i sudokuen her! Om du tar eit bilete, ser eg på det etterpå.»

Viss han i staden hadde sagt: «Har du sett brillene mine?», ville det vore eit døme på unngåande svar, og eg ville sannsynlegvis kjent meg litt skuffa eller dum, fordi han ikkje viste noka interesse for det eg ville vise han. Og det er lite truleg at eg ville spurt på nytt. Gottman observerte at til og med nygifte, opp over øyrene forelska partnarar, ikkje vende seg til den andre på nytt om dei fekk unngåande svar. I staden lest dei som ingen ting, og dialogen døydde ut for ei stund.

Kva så om mannen min hadde vore i uvanleg dårleg lune og hadde frest: «Ser du ikkje at eg er opptatt?? Hald smella!!»? Det ville ifølgje Gottman ha vore eit avvisande svar på den relasjonelle invitasjonen. Avvisande svar representerer store uttak frå kjærleiksbanken og er den mest brutale måten å stoppe det som kunne vore ein hyggeleg dialog på. Hadde eg fått eit slikt svar, ville eg sannsynlegvis ikkje sagt eitt ord resten av dagen, om så ein sjørøvar med trebein hadde passert framfor vindauget.

Kva følgjer har slike hendingar på sikt? Analysane til Gottman viste at ein positiv saldo i kjærleiksbanken legg grunnlaget for om vi tolkar partnaren i beste meining når det er rom for tvil. Den gjer også at vi lettare klarer å reparere forholdet etter ein nedtur. Når saldoen er negativ, har vi ingen tabbekvote, og vi må trø svært forsiktig. Det er fubellføre.

Kjelder

Gottman, J. M. & DeClaire, J. (2001). The relationship cure: A 5-step guide to strengthening your marriage, family and friendships. New York, NY: Three Rivers Press.

Teigen, A. M. F. (2012). Varig kjærleik. Ei handbok. Oslo: Samlaget.